SESB, ESTATU-EREDU BERRIA KONTZEPTU NAGUSIAK

SESB, ESTATU-EREDU BERRIA
1. TSARISMOA
Errusian, antzinako erregimenean oinarritutako eta ondoren azaltzen diren
ezaugarriak dituen sistema politikoa:
Monarkia absolutua. Monarkak (Tsarrak), estatuko botere gorena zuen
eta gobernatzeko, Nobleziaren, Eliza ortodoxoaren, Armadaren eta
Burokraziaren laguntza zuen.
Duma (parlamentua) egon, bazegoen; baina botere oso mugatutakoa:
tsarrak nahi zuenean deitu edo desegin baitzetzakeen.
Errepresio politiko handia.
Artzeraldi ekonomikoa: nekazaritza eta industrializazio hasi berria.
2. SOBIET
1905ko Iraultzaren ondoren Errusian sortutako antolaketa eredu berria,
langile eta nekazarien herri kontseilu eta batzarrek osatutakoa. Estatu
berriaren eraikuntza eta bilakaeran bere biziko garrantzia izanen du.
3. KERENSKY
1917ko Otsaileko Iraultzean, Tsarrak abdikatu eta gero eratutako behin
behineko gobernu burua. Talde iraultzaileen arten sozial-iraultzaile
alderdiko kide. Bere gobernuaren epelkeriak eta jendartearen aldaketa
goseak bete ez izanak bultzatuko zuen hilabete gutxiren buruan Urriko
Iraultza piztera.
4. BOLTXEBIKE
Langile eta intelektualez osatutako Tsarismoaren aurka agertu zen eta
Urriko Iraultza gidatu zuen alderdi politiko marxista iraultzailea. Bere
ordezkaririk nagusiena Lenin izan zen.
5. LENIN
Errusiako Iraultzako arima, boltxebikeen burua. Urte askoan erbestean
bizi izandakoa, bertan idatzitako lanetan bere ideia politikoak azaldu
zituen.
6. TROTSKY
Errusiako Iraultzan garrantzi handia izan zuen buruzagi boltxebikea.
Armada Gorriaren burua. Erbestean, Mexikon, Ramon Mercader Stalinen
agente kataluniarrak piolet batekin hil zuen.
7. GERRAKO KOMUNISMOA
Errusiar Iraultzaren ondoren Tsarraren aldeko elementu
kontrairaultzaileen kontra eman zen Gerra zibilean (1918-1921) ezarri zen
sistema ekonionikoa: Industriaren nazionalizatzea, landaren
kolektibizazioa eta nekazarien uztaren konfiskatzea.
4.DBH 6.Ikasgaia: SESB, ESTATU-EREDU BERRIA KONTZEPTU NAGUSIAK
8. NEP
Sobietar Batasunaren eraketa prozesuan (1921-1929), Iraultzak aurrera
egin eta arazo ekonomikoei aurre egin ahal izateko hartu ziren Ekonomia
Politika Berriko neurriak: Nekazariak askatasunez laboratzen uzta, barne
merkataritza askearen baimentzea eta enpresa txiki eta ertainak jabetza
pribatuan izaten uztea.
9. SOBIET GORENA
1922an SESB estatu eredu berria eratu ondoren, 1923an Errepublikako
Konstituzioa onartu zen. Bertan estatu berriaren politika sistema
zehazten zen eta Sobiet Gorena legegintza organo gorena zen,
errepubliketako sobietek aukeratzen zutena. Sobiet Gorenak, bere aldetik,
Presidiuma (honen presidentea estatu burua zen) eta Herri komisarioen
kontseilua (Ministroen kontseiluaren gisako bat) aukeratzen zituen.
10. SBAK
SESB estatu eredu berria eratutakoan, politika antolakuntza kontrolatzen
zuen alderdi politiko bakarra, Alderdi Komunista, SBAK deitzen zen.
11. STALIN
Lenin hitzerakoan (1924), buruzagi talde txiki baten arteko borrokak eta
liskarren ondoren, Stalin SBAKko idazkari nagusi izendatu zuten. Stalinek
herrialde bateko sozialismoa sendotzea defendatzen zuen eta munduko
iraultza egitearen ideia baztertu. Helburu nagusia SESBen iraultza
finkatzea eta sendotzea izanen zen. Politika neurri gogorrak erabili
zituen: prgak eta gulagak, besteak beste.
12. KOLJOS
Kooperatiba erregimenean funtzionatzen zuten landetxe handiak.
13. SOVJOS
Estatuko landetxeak, soldatapeko langileak erabiltzen zituztenak.
14. ERREALISMO SOZIALISTA
Stalinek kultura kontrolatu nahi zuen abangoardiako artistak jazartzen
hasi zen Kontrairaultzaileak eta burgesak zirenaren akusaziopean eta
Errealismo sozialista arte joera ofizial bakarra ezarri zuen, arte joera
honek ezaugarri hauek zituen: estilo tradizionala zuen, eta gaiei
zegokienez iraultza eta iraultzaren buruak zein iraultzaren oinarritzat
hartutako taldeak goratzen zituen; hala nola langileak eta nekazariak.
15. GULAG
Stalinen gobernupean sortu ziren konzentrazio esparruak, non bizitza
baldintza kaxkarretan, bortxazko lanak egitera behartzen zuten jendea.

BIGARREN MUNDU GERRA

BIGARREN MUNDU GERRA

1. Segurtasun kolektiboaren porrota eta gerrarako bidea (1930-1939)

1.1. Nazioen Elkartearen eraginkortasunik eza faxismoaren aurka

 1929ko krisiak ondorio politiko eta sozial larriak izan zituen:

Japonia, Italia eta Alemaniak kanpo politika erasotzaile eta espantsionistak hasi zituzten, merkatuak eta oinarrizko lehengaiak kontrolatzeko eta pairatzen ari ziren gizarte krisiarekin amaitzeko. Horretarako, nazionalismo basatia eta aberriarekiko harrokeria bultzatu zituzten.

 Japoniak Mantxuria inbaditu zuen (1931) eta protektoratu bat ezarri zuen: Mantxukuo. Nazioen Elkarteak zigor moduan Japonia erakunde horretatik bota zuen.

 1933. urtean Hitler Alemaniako kantziler hautatu zuten. Urte bereko urrian Nazioen Elkartea uztea erabaki zuen, 1935ko urtarrilean Sarre berreskuratu zuen erreferendum bat egin ondoren eta 1936ko martxoan Renania eskualdea militartzea

erabaki zuen, nahiz eta hori Versaillesko itunak esandakoaren kontra joan.

1935an Italiak Etiopia inbaditu zuen.

Bigarren Mundu Gerrarako bidea

1.2. Faxismoen arteko lankidetza

 Alemaniak, Italiak Etiopia konkistatu izana onartu zuen eta hori dela eta, Italiak nazien aldera abiatu zuen bere politika.

Bien arteko harremanak indartu egin ziren, 1936ean Espainiako Gerra Zibilean altxatutako bandoa babestu zuten. Bere lankidetza politika areagotuz joan zen eta Erroma-Berlin ardatza sortu zen 1936ean.

Azaroan Hitlerrek Antikominterm Ituna sinatu zuen Japoniarekin (Sobietar Batasunaren aurka) eta geroago Italiak ere sinatu zuen.

1.3. Baretze politikaren porrota

 Europako potentziek Alemaniaren eskakizun guztiak onartu zituzten (Sarre, Renania,…) beste gerra bat piztu ez zedin, horrexegatik esaten da, hain zuzen ere, baretze-politika egin zutela.

Ondoren Hitlerrek Austria inbaditu, zuen (1938ko martxoa). Urte bereko azaroan, Sudeteak eman zizkioten (Chamberlain, Britainia Handiko lehen ministroaren onarpenarekin). Azkenik, Txekoslovakia osoa anexionatu zuen Municheko konferentziaren ondorioz (Frantzia, Britainia Handia eta Italiak Hitlerren

eskakizunak onartu zituzten).

1.4. Gerraren eragilea: Poloniaren erasoa

Baina Hitlerrek beste lurralde bat ere nahi zuen: Polonia. Hura eskuratzeko ezkutuko paktu bat egin zuen Stalinekin (SESBek Finlandia eta Baltikoko estatuak berenganatuko zituen). Frantzia eta Britainia handiak, ordea beste itun bat sinatuta zuten Polonia babesteko eta Alemaniaren inbasioa ezin izan zuten jasan eta, hortaz, Poloniaren erasoa gerraren eragiletzat jotzen da.

2. Alemaniaren ofentsiba (1939-1941)

2.1. Mendebaldeko frontea

Alemaniako armadak hilabete batean Polonia inbaditu zuen tanke ugari erabilita eta blitzkrieg izeneko taktika militarrari esker.

 Alemaniak, 1940ko apirilean Danimarka eta Norvegia inbaditu zituen, eta maiatzean Frantziaren aurkako erasoa jo zuen, horretarako, lehenik Holanda eta Belgika konkistatuz.

Ekainean Paris okupatu zuten. Alemaniak Alsazia eta Lorena anexionatu zituen eta Frantziako lurraldea bi zatitan banatuta gelditu zen: Atlantikoko aldea alemaniarren agindupean eta gainerako lurralde eta koloniak Petain jeneraren agindupean (Vichyko Frantzia) baina Hitlerren agintearen mende.

 Britaina Handian Winston Churchillek Chamberlainen tokia hartu zuen. Ingalaterraren gudan, non airez bi aldeak borrokatu ziren, alemaniarrek galdu zuten.

Italia ekainaren 10ean sartu zen gerran eta Afrikaren iparraldean ziltasunak zituztenez alemaniak bere tropak bidali zituen haiek laguntzera: Afrika Korps. Gainera, Italiak Grezia inbaditzea erabaki zuen, baina ezin izan zuenez, Alemaniako

tropek inbasioan parte hartu zuten.

2.2. Ekialdeko frontea

 Hitlerrek SESB inbaditzea erabaki zuen komunismoa etsai nagusitzat zeukalako, eta horrela egin zuen 1941ko ekainaren 22an, hiru milioi soldadu baino gehiagoko armada erabiliz. Helburua negu aurretik leningrado Mosku eta Kiev okupatzea zen.

Baina operazioa atzeratu zenez, alemaniak ez zituen bere helburuak bete eta gatazka luzea eta izugarri gogorra bilakatu zen.

2.3. Ozeano Bareko Gerra

 Japonia Ozeano Bareko potentzia nagusia zen, eta enperadorea, aitzitik, irudi sinboliko bat besterik ez: benetako boterea militarren esku zegoen, diktadura militar baten esku, hain zuzen ere, Tojo jeneralaren zuzendaritzapean.

 1941ko abenduaren 7an, Japoniako flotak Pearl Harborri eraso zion (Ozeano Barean AEBek zuen base militar bati). Basea suntsitu zuten, hegazkin ontziak besterik ez ziren salbatu. Horren ondorioz, AEBek Bigarren Mundu Gerran sartu ziren

aliatuen taldean.

2.4. Totalismoaren ordena berria

Okupatutako lurraldeetan gobernu naziak esplotazio ekonomikoa eta errepresio politikoa ezarri zituen (juduen jazarpen sistematikoa, kontzentrazio esparruak,…).

Japoniak, okuatutako lurraldeetan antzeko politika ezarri zuen.

3. Aliatuen garaipena (1942-1945)

3.1. Urte erabakigarria: 1942

Stalingrado. Kaukasoko petrolio erreserbak

 Alamein. Afrika Korps, Rommell jenerala, Erdialdeko Ekialdeko

Petrolioa Egipto.

Midway. Aliatuek japoniarren segadaz ohartu, Koral Itsasoko

Gudua. Ozeano barearen kontrola.

3.2. Aliatuen kontraerasoak (1943)

 Errusian, Kurskeko Gudua, alemaniarrak ofentsibatik defentsibara.

 Afrikako Iparraldetik, aliatuek Italiako inbasioa: Siziliatik hasi eta Montecassinoraino. Han estatu faxista Mussoliniren agindupean.

Ozeano Barean, Guadalcanaleko Gudua, Mac Arthur, igel-jauziak taktika.

3.6. Aliatuen azken ofentsibak (1944-1945)

 Normandiako lehorreratzea. 1944ko ekainaren 6an. Ondoren, Abuztuaren 26an, Paris askatu zuten.

Ardenetako Gudua. Alemaniarren porrota. Alemaniako hirien aurkako bonbardaketa estrategikoak.

Sobietarrek Berlin konkistatu zuten 1945ko maiatzaren 2an. Lehenago apirilaren 30ean, Hitlerrek bere buruaz beste egin zuen.

Hiroshima eta Nagasaki, 1945ko abuztuaren 6 eta 8an bonba atomikoa.

4. Bakearen antolaketa

4.1. Bake konferentziak: Yalta eta Potsdam

Aliatuek Versaillesko Itunaren hutsegiteetatik ikasi zuten eta bake iraunkorra lortzeko erabili beharreko baliabideetaz eztabaidatu zuten. Bestalde, gerrak agerian utzi zuen bi potentzia handi zeudela (AEB eta SESB) eta munduko ordena berriak egoera hori islatu behar zuela.

 Aliatuak zenbait konferentziatan bildu ziren gerrak iraun zuen bitartean, estatejiak eta baldintzak adosteko. Konferentzia garrantzitsuenak Yalta (Ukrania, Krimeako penintsula) eta Potsdamen (Alemania, Berlin ondoko Brandeburgon) egin ziren.

Yaltako konferentzian (1945ko otsaila), Stalin, Roosevelt eta Churchill naziengandik askatu ondorengo Europaren egoeraz aritu ziren solasean. Testuingurua Stalinen aldekoa zen, SESEBeko armadak ordurako Ekialdeko Europa osoa askatu baitzuen. Hiru erabaki nagusi hartu ziren: Lehenik, Stalinek Ekialdeko Europan hauteskunde libre eta demokratikoak egiteko konpromisoa hartu zuen, baina Mendebaldeko ikuskapenik onartu ez zuenez, agindutakoa ezerezean gelditu zen. Bigarrenik, Alemania lau zatitan banatu zuten, zati bakoitza potentzia garaileetako bat administraturik (AEB, SESB, Britainia Handia eta Frantzia). Azkenik, Nazio Batuen Erakundea (NBE) sortzea proposatu zen. Nazioarteko elkarte honek bakeari eusteko helburua izanen zuen.

 Potsdameko konferentzian aliatuen arteko desadostasunak handiak izan ziren. Stalinen jarrera oso gogorra zen. Gauza bakar batean jarri ziren ados: naziek egindako gerrako krimenen arduradunen aurkako epaiketak egitea.

4.2. Lurralde aldaketak

 SESBek Hitlerrekin 1939an sinatutako itunean anexionatutako Poloniako lurraldeak eskuratu zituen. Salla(Finlandia), Karelia (Finlandia), Estonia, Letonia, Lituania, Ekialdeko Prusia,….

Alemaniak Ekialdeko Prusiako Hegoaldea, Pomerania eta Silesia eman zizkion Poloniari. Poloniako mugak Oder eta Neisse ibaien artean ezarri ziren.

Alemania lau herrialdeen artean banatu zuten. Austria Alemaniaren lurraldetik berezi zen eta Berlin eta Viena hiriak ere zatitu zituzten.

5. Gerraren ondorioak

5.1. Hildakoak eta kontzientzien krisia

 Historiako hondamendi handiena izan zen: 60 milioi hildako zuzen, 35 milioi zauritu eta elbarri eta 3 milioi desagertu.

Militarrak Zibilak

5.2. Galera ekonomikoak

Bigarren Mundu Gerran izandako hondamendi ekonomikoa izugarria izan zen, aurrez ezagutu gabeko tamaina izan zuen.

Etorkizunean halako egoerarik gerta ez zedin, bi erakunde sortu ziren: Nazioarteko Diru Funtsa (NDF) eta geroago Munduko Bankua izena hartuko zuen Nazioarteko Berreraikuntza eta Garapenerako Bankua. Erakunde hauek bi helburu zituzten: herrialdeei bere ekonomia berreraikitzen laguntzea eta munduko finantza sistema

berria sortzea, herrialdeen ekonomia akordioak bideratzeko.

5.3. Aldaketa politikoak

 Europak munduko politikaren nagusitasuna galdu zuen. Handik gutxira, Europako herrialdeek bere inperio kolonialak ere galdu zituzten. Botere galera honi aurre egiteko xedearekin Europa bateratzearen beharra proposatzen hasi zen Europan. Sobietar Batasuna eta Ameriketako Estatu Batuek munduko orden

berriaren gidaritza hartu zuten. Eta laster, bien arteko tirabirak hasi eta Gerra Hotza delakoa sortu zen.

5.4. Nazio Batuen Erakundea

 Nazioen Elkarteak bakea zaintzeko eraginkortasunik ez zuela egiaztatu zenez, beste foro bat sortzea erabaki zuten: Nazio Batuen Erakundea (NBE).

1945ko ekainean 50 herrialde baino gehiagoko ordezkari bilera bat egin zen: San Franciscoko Konferentzia. Bilera honetan NBEko fundazio gutuna idatzi zuten, eta bertan, erakundearen lau helburuak zehaztu zituzten:

o Pertsonen eskubideak babestea. Adin, sexu, arraza eta

erlijioagatiko bereizketarik ez.

o Bakeari eustea.

o Herrien determinazio librea. Deskolonizazioaren ateak

zabaldu ziren.

o Herrien arteko lankidetza. FAO, UNICEF, UNESCO…

Erabaki garrantzitsuenak Segurtasun Kontseiluak hartzen ditu. Bost herrialdek daukate kontseiluan beto eskubidea: AEB, SESB, Britainia Handia, Frantzia eta Txinak.

Faxismoa eta nazismoa

1. Itaia faxista: ezaugarri nagusiak
Italia izan zen erregimen faxista ezarri zuen lehen herrialdea,
eta askorendako jarraitu beharreko eredua bilakatu zen.
1.1. Mussolinik boterea eskuratzea 
Italian Lehen Mundu Gerraren ondoren krisi egoera handia zegoen:
Zorrak prezioen igoera eragin zuen, eta armadaren
desmobilizazioaren ondorioz, langabezia hazi egin zen.
Honek guztiak jendartean tentsioak areagotu zituen: nekazariak
lurjabeen lur sailak okupatzen hasi ziren eta langileak fabrikak
indarrez hartu; erdi eta goi mailako klaseak herrialdean
iraultza komunista gertatzeko beldur izaten hasi ziren.
Alderdi politiko tradizionalek ez zioten egoerari behar bezala
heltzen jakin eta biztanleria muturreko bi alderdien alde jarri
zen neurri handi baten: Alderdi Komunista eta Benito
Mussoliniren Fasci Italiani di Combattimento.
Mussoliniren taldeak 1919tik 1921era arteko hauteskundeetan
aulki gutxi lortu izanak, boterea indarrez hartzera bultzatu
zuen. Horretarako alderdiko kide asko bildu eta Italiaren
erdialdeko hainbat herrietatik Erromarako martxa antolatu zuten
(1922ko urriaren 27tik 28ra). Martxaren amaieran, Victor Manuel
III.a erregeak Mussoliniri gobernua eratzea eskeini zion eta era
honetan honek botere osoa eskuratu zuen.
1.2. Mussoliniren gobernua: faxismoaren ezaugarriak 
Pentsamolde antidemokratiko eta antikomunista.
Buruzagi batek (duce delakoa) zuzentzen zuen estatua modu
totalitarioan; askatasunak deuseztatuz eta alderdi bakarra
ezarriz (hauteskunderik ez ziren egiten).
Estatuak ekonomian esku hartzen zuen, herrialdearen
autosufizientzia lortzeko.
Errepresio bortitza arukaritza politikoen aurka.
Hezkuntza eta komunikabideen kontrola iritzi publikoa
gobernatzeko.
Nazionalismo espansionista (Italiak, Inperio koloniala helburu).
Indarkeria eta militarismoa gurtzen zuten.
2. Alemania gerraostean: Weimarko Errepublika (1919-1933)
Beste eredu totalitario bat Alemania nazikoa izan zen. Adolf
Hitlerrek nola lortu zuen ulertzeko, ezinbestekoa da Alemaniak
Lehen Mundu Gerrako porrotaren ondoren izandako krisia aztertzea.
2.1. Weimarko Errepublikaren ahultasuna 
Lehen Mundu Gerrako porrotaren ondoren, Alemaniako enperadoreak
abdikatu egin zuen eta Weimarko hirian bildutako batzar
kostituziogile batek konstituzio berri bat egin zuen: Horregatik
aldi honi Weimarko errepublika deritzo.
Alderdi garrantzitsuena Alderdi Sozialdemokrata zen, Parlamentua
eta Gobernua kontrolatzen zuen.
Halere, muturreko oposizioa nabarmendu zen:
o Espartakistak. Komunistak ziren, Errusiaren gisako erregimena
eratzearen aldekoak.
o Talde kontserbadoreak. Adolf Hitlerren Alderdi Nazional
Sozialista (NSDAP), zeina 1920an boterea indarrez lortzeko
ahalegina egin zuen Estatu Kolpe baten bitartez (Municheko
putscha).
2.2. 1930eko hamarkadako ekonomia krisia 
Alemania, 1929 krakean kaltetuenetako bat izan zen; AEBek
Alemanian kapital handiak inbertitu baitzituen. Alemanian
enpresa askok itxi behar izan zuten eta Alemania 6 milio
langabetu izatera iritsi zen 1932an.
3. Hitlerrek boterea eskuratzea
Hitlerrek legez eskuratu zuen boterea, 1930eko hamarkadaren
hasieran Alemanian zegoen krisi eta indarkeria egoerak lagunduta.
Baina, berehala, bi urte igaro baino lehen, oposizioaz libratu eta
botere guztia eskuratu zuen.
3.1. Ekonomia krisiaren ondorio politikoak 
Ekonomia krisiak tentsioa eta atsekabea areagotu zituen, langile
eta erdi mailako klaseek gobernuari bizkarra eman eta muturreko
alderdien aldeko apostua egin zuten nagusiki.
Industrialariak eta finantzariak langile iraultza gertatzeko
beldurrez, ekonomikoki alderdi naziari lagundu zioten.
3.2. Hitlerrek legez eskuratu zuen boterea
1932ko hauteskundeetan komunistek eta naziek jaso zuten boto
gehien, sozialista eta zentroko alderdiek galera handiak izan
zituzten, Inork ez zuen gehiengo osoa lortu.
Errepublikako presidente, Hindenburg hautatu zuten berriro eta
arazo batekin aurkitu zen inork gehiengo garbia lortu ez
zuelako. Negozio-gizon eta talde kontserbadoreenek bultzatuta,
ordea, Hinderburgek Hitler izendatu zuen kantziller 1933ko
urtarrilean.
3.3. Oposizioaren desagerpena 
Komunista batek Reichstagari (Parlamentuari) su eman ei ziolako
aitzakipean, 1933ko otsailaren 28an, Hitlerrek komunistak
kontzentrazio esparruetan kartzelatu zituen eta egoera
probestuz, alderdi politiko eta sindikatu guztiak, nazia izan
ezik, legez kanpo utzi zituen.
1934an Labana Luzeen gauean bere alderdi barruko aurkari
politikoak akabatu zituen.
Urte bereko abuztuan Hindenburg hil ostean, Hitlerrek hiru kargu
nagusi bildu zituen bere baitan: estatu burua, gobernu burua eta
alderdi legal bakarreko presidentea.
4. Nazismoaren ideologia
Hitlerrek Mein Kampf programan agertutako ideietatik hartu zuen
inspirazioa nazismoak. Programa hori ulertu gabe, zaila da
erregimen nazia nolakoa zen ulertzea.
4.1. Hitlerren ideiak 
1923an Municheko estatu kolpean porrot egin eta gero, Hitler
kartzeleratu egin zuten eta bertan Mein Kampf (Nire Borroka)
idatzi zuen, zeinean bere ideiak azaldu zituen.
Ideario horrek faxismoaren ezaugarri asko zituen:
o Buruzagia gurtzea.
o Estatuaren nagusitasuna.
o Indarkeria eta gazteria gorestea.
o Arrazismoa.
o Balio tradizionaletan oinarrututako pentsamoldea.4.DBH 7. Ikasgaia: Faxismoa eta Nazismoa. 4
4.2. Pentsamolde arrazista.
Hitlerren ustez, alemaniarrak arraza ariokoak ziren, goi mailako
arraza, eta behe mailako herriei nagusitu behar zitzaien:
latindarrak, eslaviarrak, ijitoak eta, batez ere, judutarrak.
Arraza garbitasuna aplikatu zuen: judu eta arioen arteko sexu
harreman eta ezkontzak debekatu zituen.
Ondoren, 1938an Kristal hautsien Gaua izan zen: dozenaka judu
hil, bere dendetan lapurtu, sinagogei su eman eta 26.000 judutar
kontzentrazio esparrueta giltzapetu zituen.
Jazarpen hori zela eta, judu asko Europako beste herrialdeetara
erbesteratu zen.
Okerrena iristeko zegoen oraindik: 1942an, Bigarren Mundu
Gerran, Hitlerrek azken irtenbidea aplikatzea erabaki zuen.
Alemaniako eta konkistatutako herrialde guztietako
(Txekoslovakia, Austria, Polonia…) juduak eta ijitoak
sarraskitze esparruetara deportatu zituzten. Ikertzaileek
frogatu dutenez, gutxienez 5 milioi hil ziren esparru horietan,
5. Barne politika: erregimen totalitarioa
Erregimen nazia estatu totalitarioa izan zen; pertsonen askatasuna
errespetatzen ez zuen erregimena. Era berean, herritarrek ez zuen
gobernarien parte hartzen. Gobernua alderdi naziak gizarteko
alderdiak kontrolatzeko asmoa zuen.
5.1. Alderdi bakarra 
Hitlerrek boterea eskuratzerakoan, alderdi politiko guztiak
legez kanpo utzi zituen: alderdi naziak boterearen eta
administrazioaren baliabide guztiak kontrolatzen zituen.
Führerak (buruzagi ukaezinak) estatua zuzentzen zuen. Naziek
uste zuten führera ezin zela inoiz okertu, eta itsu-itsuan
obeditu behar zitzaiola.
5.2. Biztanleriaren kontrola: izua eta propaganda 
Biztanleria kontrolatzeko Polizia Estatua ezarri zuten. Polizia
aparatuaren burua Himmler zen.
Polizia aparatuak S.S delakoa (hamarna mila pertsonaz osatutako
Hitlerren guardia pertsonala) eta Gestapo (polizia sekretua)
ziren.
1933tik 1939ra milioi bat alemaniar kontzentrazio esparruetara
bidali zituzten.
Izuaz aparte, biztanleria kontrolatzeko propaganda ere erabili
zuten, hortan Goebbels buru izan zen. Biztanleria erregimenaren
onuraz konbentzitzea zuen xede, gezurra eta manipulazioa
erabiliz.
Hitlerrek jendarte kontrolatzen zuen erabat, eta Hezkuntzak
pentsamolde nazia transmititzen zuen. 4.DBH 7. Ikasgaia: Faxismoa eta Nazismoa. 5
5.3. Alemania nazifikatua?
Errepresioa eta propagandaren ondorioz, nazismoak ez zuen ia
oposiziorik izan. Halere zaila da jakitea zenbat alemandar
zeuden aktiboki bere alde.
6. Kanpo politika: militarismoa eta espantsionismoa
Alemaniako lehentasunetako bat Alemania berriz potentzia handi bat
bihurtzea zen. Horretarako, kanpo politika gerrazalea jarri zuen
martxan, eta finantzatzeko beharrezko baliabide guztiak mobilizatu
zuen.
6.1. Pentsamolde espantsionista 
Alemaniak Versaillesko Itunean ezarritako mugetatik kanpo hedatu
behar zuela defendatzen zuen.
Espantsionismo honek bi oinarri ideologiko zituen:
Pangermanismoa (Europako alemaniar jatorriko herrialde guztiak
estatu batean batzeko helburua) eta Bizi-espazioaren teoria
(goi-mailako arraza arioak eskubidea zuen eslaviarren eta behemailako beste arrazen kontura lurraldeak konkistatzeko).
6.2. Kanpo hedapena 
Lehendabizi, berrarmatze-plan handia jarri zuen martxan, eta
nahitaezko soldaduska berriro ezarri. Goering armada indartsu
eta modernoa prestatu zuen: 1930eko hamarkadako armada
indartsuena.
Alemania hedatzen hasi zen: 1938an Austria inbaditu zuen, bai
eta Txekoslovakiako Sudeteak eskualdea ere (3 milioi alemaniar
bizi ziren bertan). 1939an Txekoslovakia osoa okupatu zuen.
6.3. Gerrara bideratutako ekonomia
Herri-Lan handiak egiteko politika jarri zen martxan
langabeziarekin amaitzeko xedearekin.
Geroago, lehentasuna kanpo politika sendotzea izan zen: helburua
Autarkia zen (ekonomia politika bat, zeina herrialdeak behar
duen guztia ekoiztea lortzea helburu duena, atzerritik ezer
inportatu behar ez izateko)
Gainera, armadarekin zerikusia zuten industrietan asko inbertitu
zuten (armamentua, kimika, siderometalurgia…)
Estatuak ekonomia politikaren ildoak zehazten zituen, hala ere,
enpresa pribatuek martxan jarraitu zuten.
Thyssen eta Krupp bezalako enpresa talde handiak erregimen
naziaren alde jarri ziren.

7.GAIA SESB,ESTATU-EREDU BERRIA

7.gaia: SESB, ESTATU-EREDU BERRIA

TSARISMOAREN ERORIALDIA ERRUSIAN

(1905-1917KO OTSAILA)

1.1. Tsarismoaren amaiera

XX. mendearen hasieran,Errusiak (tsarrak) Monarkia absolutuari eusten zion: Noblezia,

Eliza ortodoxoa, Armada eta Burokraziaren laguntzaz.

Duma: Botere mugatua zuen parlamentua.Ez zegoen askatasun politikorik.

Ekonomia: Nekazaritzan oinarritutakoa, nahiz eta Industrializazioa hasi zen. Industria astuna kokatu ziren, eta trenbidea eraikitzen hasi ziren.Horren ondorioz, biztanleria langilea hazi egin zen

Tsarismoaren aurkako indar politikoak:

·         Burgesen alderdiak: Sozial-Iraultzaileak (Kerensky).

·         Langile iraultzaileak: Mentxebikeak (moderatuak) eta

Boltxebikeak (erradikalak).

1.2. 1905ko Iraultza

1905ean japoniarren tropek Tsarren armada garaitu zuen eta honek

biztanlegoarengan nahigabea eta istiluak sortarazi zituen.

1905ean, Iraultza; Igande odoltsua: Herri-masak tsarraren bizitokira abiatu ziren beren eskaerak egiteko(ez zuten tsarismoa suntsitzeko asmorik, baizik eta, erreforma politikoak egiten hastera behartzeko asmoa); Agintariek, ordea,errepresio bortitzaz erantzun zieten.

Nekazariak eta Langileak Sovietetan antolatu ziren.

Tsarrak kontzesioak egin zituen Manifestu inperialean gordeta daudenak.Kontzesio nagusia Duma sufragio unibertsalaren bitartez aukeratzea izan zen., baina berehala utzi zuen konpromisoak betetzeari.

1.3. 1917ko Otsaileko Iraultza

1914ean Errusia Lehen Gerra Mundialean sartu zen eta hau Herriak ez zuen onartu: grebak eta manifestazioak izan ziren eta hauek gogorki erreprimituak izan ziren.

1917ko iraultza Otsailaren 23an hasi zen, San Petersburgon izandako manifestazioaren ondoren. 25an greba orokorra hasi zen eta altxamenduak izan ziren kuarteletan. Soldaduek uko egin zioten grebalariei tiro egiteari.

Otsailaren 27an Kerenskyk behin behineko gobernua eratu zuen, baina Herriak hau ere ez zuen begi onez ikusten, epelegia zelakoan eta Sovietetan antolatuta miliziak ere sortu zituzten eta milizia armatuak ere izan zituzten (Guardia Gorria). Boltxebikeek zenbait gauza eskatzen zituzten: gerra bertan behera uztea, langileen bizitza-baldintzak hobetzea, lurrak nekazarien artean banatzea, eta gutxiengo nazionalak aintzatestea.

IRAULTZA BOLTXEBIKEA EDO URRIKO IRAULTZA

(1917-1921)

2.1. 1917ko Urriko Iraultza

Behin behineko gobernuak ezin izan zuen gizarte eta politika ezegonkortasuna eragotzi; era berean, gobernuak gerran segitzea erabaki zuen.Horrez gain, sobieten protagonismoa areagotu egin zen, eta beren lehen kongresua egin zutn ekainean. Testuinguru honetan Leninen eskuartzea erabakigarria izan zen. Herbestetik itzuli eta Apirileko tesiak programa ezarri zuen: gerra uztea, lurra berriz banatzea, langile-batzordeek fabrikak kontrolatzea, nazionalitateek autonomia izatea eta sobieti boterea ematea.

Boltxebikeek herri-matxinada prestatu zuten uztailean, baino porrot egin zuen. Leninek berriz erbestera joan behar izan zuen. Irailean, behin-behineko gobernuak armadako sektore kontserbadoreenaren estatu-kolpeari aurre egin zion,Kornilov jenerala buru zela.

Azkenik Urriaren 25 ean Boltxebikeek San Petesburgoko tsarraren Neguko jauregiari eraso egin eta gero (erasorako seinalea Aurora itsasontzitik jaurtitako kanoikada bat izan zen) behin behineko gobernua amaitu zen.

Hortik aurrera, gobernu iraultzaileak Lehen Mundu Gerratik

ateratzea erabaki zuen (Brest-Litovskeko Ituna 1918ko martxoaren 3an sinatu zuten): lurra nekazari pobreen artean banatzeko agindu zuen, baina aurreko jabeei kalte-ordainak eman behar izan gabe, eta gutxiengo nazionalak aintzatetsi zituen. 

2.2. Gerra zibila eta “gerrako komunismoa”

1918aren hasieran iraultza nagusitu zen baina Tsarraren aldekoak

eragozpen bat ziren: lur jabeek, graduazio handiko militarrak, Eliza Ortodoxoa…).

Horrela, Herrialdea bitan banatu zen: kontrairaultzaren aldekoak

(Armada Zuria) zeinak atzerriko potentzien laguntza zeukaten eta Boltxebikeak (Armada Gorria).

Hiru urteren buruan, 1921ean Boltxebikeek gerra zibila irabazi zuten, batez ere Leon Trotskyk Armada Gorrian egindako antolakuntza lanari esker. (Trotsky urte batzu beranduago hilko zuten, Mexikon, Ramon Mercader izan zen heriotza eragin ziona

Piolet bat erabiliz).

Gerrako komunismoa ezarri zen: Industria nazionalizatu, landa kolektibizatu eta nekazariei uzta konfiskatu.

Estatu eredu berria: Proletariotzaren diktadura.

                    3. SOBIETAR BATASUNAREN ERAKETA (1921-1929)

3.1. NEP

Iraultzak aurrera egin zuen baina zituzten arazo ekonomikoei aurre egin ahal izateko Ekonomia Politika Berria (NEP) ezarri behar izan zuten 1921ean.

Neurri ekonomiko berri honek nekazariei askatasunez laboratzen eta saltzen uzten zien, barne merkataritza askea baimentzen zuen enpresa txiki eta ertainak jabetza pribatuan izaten uzten zuen.Industria- eta merkataritza-jabeak eta nekazari dirudunak (kulak)aberastu egin ziren;eta burgesia berriz agertu zen

3.2. SESB: Estatu berri bat

1922an SESB sortu zen (Sobietar Errepublika Sozialisten

Batasuna). Errepublika federazio bat zen, nazio anitzeko estatu multietnikoa, tsarraren garaiko inperioa bezain handia,ia.

1923an Estatu berriaren politika sistema ezartzen zuen

Konstituzioa onartu zen:

o Errepublikek autonomia zuten alor desberdinetan: Hezkuntzan,osasungintzan, antolaketa judizialean eta ohitura propioen erabileran, besteak beste.

o Legegintza organo gorena Sobiet Gorena zen, honek Presidium delakoa izendatzen zuen (Presidium-aren presidentea estatu burua zen) bai eta Herri komisarioen kontseilua ere(ministroen kontseiluaren gisako bat).

Alderdi bakarrak (Alderdi Komunista edo SBAK) politika

antolakuntza kontrolatzen zuen.

3.3. SESB eta Internazionalismoa

Leninek uste zuen beharrezkoa zela iraultza SESB-tik kanpo

hedatzea, eta horretarako Hirugarren Internazionala sortu zuen(Kominterm eta Internazional Komunista ere esaten zaio). Zenbait herrialde gonbidatu zituzten haietan alderdi komunistak sortzeko asmoz.

4. Diktadura estalinista (1929-1953)

4.1. Stalinen maila igoera

Lenin hitzerakoan (1924), buruzagi talde txiki bat hasi zen

alderdia eta estatua zuzentzen (Stalin, Trotsky, Kamenev,

Zinoviev…), baina haien arteko borrokak eta liskarrak etengabeak ziren oso ikuspuntu desberdinak baitzituzten. Azkenik, Stalin SBAKko idazkari nagusi izendatu zuten.

 Stalinek herrialde bateko sozialismoa sendotzea defendatzen zuen eta munduko iraultza egitearen ideia baztertu. Helburu nagusia SESBen iraultza finkatzea eta sendotzea izanen zen. Ordutik aurrera, Hirugarren Internazionala sobietar interesen zerbitzurako erakundea bihurtu zen.

4.2. Stalinek diktadura totalitarioa ezarri zuen

1929an Stalinek botere guztiak bere gain hartu zituen eta

diktadura pertsonala ezarri zuen. Botere handi hori bermatzeko hiru baliabide erabili zituen:

o Pertsona gurtzea.

o Alderdi Komunistaren boterea sendotzea.

o Izua. Polizia politikoa. Gizartean susmo eta salaketa giroa.

 Halaber, Stalinek kultura erabat kontrolatu zuen. 1932tik

aurrera abangoardiako artistak jazartzen hasi ziren,

kontrairaultzaileak eta burgesak zirela leporatzen zitzaien.

Arte joera edo tendentzia ofiziala ezarri zen: errealismo

sozialista.

5. Potentzia ekonomiko bat eraikitzen

5.1. Planifikatutako ekonomia

 1927tik aurrera Stalinek ekonomia planifikatu beharra zegoela ebatzi zuen. Horretarako, planak diseinatu eta prestatzeaz arduratuko zen Gosplan delakoa sortu zuen. Plan bakoitzak bost urte iraunen zituen (bost urteko planak, Plan Quinquenalak). Plan horietan lortu beharreko helburu ekonomikoak eta lortzeko baliabideak zehazten ziren.

 Bost urteko plan hauen helburuak SESB atzerapen ekonomikotik ateratzea, industria garapena lortzea eta nekazaritzan eta militar arloan autosufizienteak izatea zen.

Jarduera ekonomiko guztiak estatuaren kontrolpean geratu ziren: jabetza pribatua desagertu zen.

5.2. Nekazaritzaren kolektibizazioa

Lurren kolektibizazioa eman zen. Nekazariek ez zeuden ados

neurri hauekin, errepresioa gogorra izan zen eta produktibitatea

ez zen bost urteko planetan aurreikusitakoaren mailara iritsi.

 Bi ustiategi mota erabili ziren:

o Koljos: Kooperatiba erregimenean funtzionatzen zuten landetxe handiak.

o Sovjos: Estatuko landetxeak, soldatapeko langileak erabiltzen zituztenak.

5.3. Industria garapena

 Ekonomia politika estalinistak lehentasuna eman zion industria astuna eta energia ekoizpenari.